Էկոտուր 2016. «Որսագողություն»

Ըստ «Որսի և որսորդական տնտեսության վարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի՝ 

14. Հայաստանի Հանրապետությունում յուրաքանչյուր տարի որսի սեզոնը բացվում է օգոստոսի երրորդ շաբաթ օրը և փակվում է հաջորդ տարվա մարտի 15-ին:
5. Որսն իրականացվում է Հայաստանի Հանրապետության բնապահպանության նախարարության կողմից տրված որսի թույլտվության հիման վրա:
6. Որս կարող են իրականացնել Հայաստանի Հանրապետության և օտարերկրյա քաղաքացիները, ովքեր ունեն`

1) որսորդական վկայական[1]

2) որսի թույլտվություն[2]

3) հրազենով որս իրականացնելու դեպքում` որսորդական զենք կրելու վկայական:

7. Որսն իրականացվում է`

1) որսորդական ողորկափող հրազենով

2) ակոսափող հրազենով (բացառությամբ ջրային տարածքների)

3) որսորդական սառը զենքով

4) ինքնաորս գործիքներով` թակարդներով, վարմերներով, որոգայթներով, ծուղակներով, ցանցապարկերով, թարփերով

5) խայծերով

6) խրտվիլակներով

7) որսորդական շներով

8) որսկան թռչուններով

9) թաքստոցներից:

 Պահելով այս պայմանները, չպետք է մոռանալ, որ որսից հետո որսորդը, իսկ որսորդական տնտեսություններում` որսհսկիչը գրառում է յուրաքանչյուր օրվա փաստացի որսված կենդանիների տեսակը և քանակը որսի թույլտվության հակառակ կողմի վրա(կետ8):

Իսկ ի՞նչ է որսագողությունը, ինչպե՞ս կարելի է այն կանխել և արդյոք որսագողության հասցրած վնասները հնարավոր է հատուցել:

 Վայրի կենդանիների ձեռքբերումը կամ ոչնչացումը որսորդության, ձկնորսության կանոնների և կենդանական աշխարհի պահպանման մասին օրենսդրության այլ պահանջների խախտմամբ համարվում է որսագողություն:

«Որսի և որսորդական տնտեսության վարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 11-րդ կետում նշվում է.

Որսը, համաձայն Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության, չի կարող իրականացվել`

1) առանց համապատասխան փաստաթղթերի առկայության (կետ 6)

2) որսահանդակների տարածքներից դուրս

3) բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում, բացառությամբ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված դեպքերի

4) գյուղատնտեսական նշանակության հողերում` մինչև բերքահավաքի ավարտը

5) սույն կանոնների 7-րդ կետով չնախատեսվող որսագործիքներ օգտագործելով

6) բնակավայրերին, հանգստի գոտիներին և ավտոմայրուղիներին մոտ տարածքներում` որսորդական ակոսավոր հրազենով, ոչ պակաս, քան 5000 մետր, իսկ ողորկափող հրազենով` 500 մետր հեռավորությունից.

7) աղետալի վիճակում գտնվող (հյուծված, սառած, կամ տվյալ կենդանու տեսակի համար ոչ բարենպաստ միջավայրում հայտնված` սառույցի վրա, խորը ձյան վրա, ջրի մեջ գտնվելիս) կենդանիների վրա

8) վերգետնյա, օդային և ջրային տրանսպորտային մոտորացված միջոցներից կենդանիներին հետապնդելով

9) օրենքով սահմանված կարգով չհաշվառված, օբյեկտների պահպանության համար հատկացված հրազենի, ինչպես նաև մարտական զենքի և մարտական փամփուշտների, ազդանշանային հրթիռների գործադրմամբ.

10) Հայաստանի Հանրապետության Կարմիր գրքում[3], Բնության պահպանության միջազգային միության ցանկում գրանցված վտանգված և անհետացման եզրին գտնվող կենդանիների վրա (բացառությամբ օրենսդրությամբ սահմանված դեպքերի).

11) ապօրինի պատրաստված զենքի, աղեղների, կեռչանների, ցանցերի, ծուղակների, որսափոսերի, պայթուցիկ և քիմիական նյութերի (բացառությամբ հոտավետ խայծերի), էլեկտրական հոսանքի օգտագործումը.

12) լուսարձակների կամ լուսային այլ հզոր սարքավորումներ կիրառումը.

13) ձայնարձակիչների կամ ձայն վերարտադրող էլեկտրոնային (ոչ մեխանիկական) սարքերի օգնությամբ.

14) բուսական ծածկի այրման և ծխի օգտագործման միջոցով.

15) կենդանիների բների, որջերի քանդման միջոցով.

16) որսի թույլտվության մեջ նշված չափաքանակներից ավելին կենդանիների, թույլտվությունում չնշված կենդանիների տեսակների, թույլտվությունում նշված որսի ժամկետներից դուրս:

ՀՀ-ի բնապահպանության նախարարությունը կարգավորում է արգելոցների, արգելավայրերի և ազգային պարկերի մասին հաշվետվության ձևաչափը, որում ընդգրկված են նաև բուսական ու կենդանական աշխարհին՝ նրանց քանակին(ըստ վտանգվածության աստիճանի)վերաբերող կետեր:

16. Հայաստանի Հանրապետության բնապահպանության նախարարի հրամանով յուրաքանչյուր որսաշրջանի համար սահմանվում են թույլատրված որսի կենդանիների ցանկում ներառված կենդանիների չափաքանակները և որսի ժամկետները: Հրամանը, սահմանված կարգով Հայաստանի Հանրապետության արդարադատության նախարարության կողմից պետական գրանցում ստանալուց հետո, հրապարակվում է առնվազն 3000 տպաքանակ ունեցող զանգվածային լրատվական միջոցներով` որսաշրջանի բացումից ոչ ուշ, քան 30 օր առաջ:

Հանրության համար վտանգավորության աստիճանից ելնելով, որսագողության համար նախատեսվում է քրեական կամ վարչական պատասխանատվություն։ Ըստ Հայաստանի Հանրապետության բնապահպանության նախարարի ՝ որսի կանոները հաստատելու հրամանի երկրորդ մասի:

ՀՀ քրեական օրենսգիրքը սահմանում է.
Հոդված 394. Էկոցիդը

Բուսական կամ կենդանական աշխարհը դիտավորությամբ զանգվածաբար ոչնչացնելը, մթնոլորտը, հողերը կամ ջրային պաշարները թունավորելը, ինչպես նաեւ էկոլոգիական աղետ առաջացրած այլ արարքներ կատարելը՝ պատժվում են ազատազրկմամբ՝ տասից տասնհինգ տարի ժամկետով:
Միջազգային կազմակերպություններն էլ են պայքարում որսագողության համար. WWF-ն  վայրի կենդանիների որսագողությունը դադարեցնելու առաջատար գլոբալ  կազմակերպություն է:

Կազմակերպությունը կոչ է անում ստիպել կառավարություններին պաշտպանել վտանգված կենդանական աշխարհը՝ բարձրացնելով իրավակիրառումը, նվազեցնել վտանգված տեսակների պահանջարկը, որը կենդանիներից ստացվող թանկարժեք դեղերի, զարդերի, մորթիների պատճառով է առաջանում (օր.՝ փղոսկր, վագրի մորթի, ռնգեղջուրից ստացվող դեղորայք, շնաձկան լյարդ…): Եթե չլինի պահանջարկ, ապա որսագողերն էլ ավելի չեն կատարելագործի որսի տարբերակները և անկասկած կկրճատվի որսագողությունը: Կազմակերպությունը խրախուսում է անհատների ուշադրությունը, տեղեկացվածությունը կենդանիների ապօրինի վաճառքի նկատմամբ, կապը իրավասու մարմինների հետ:

Չնայած այս ամենին միևնույնն է շատերն իրականացնում են որսագողություն: epress.am-ը գրում է.
« Օտարերկրացի որսորդները Հայաստանում Կարմիր գրքում գրանցված կենդանի են սպանել: Պարզվել է, որ 2009 թվականին նախարարը որսի օբյեկտ է դարձրել Կարմիր գրքում գրանցված 8 կենդանիների:

Օրեր առաջ  համացացնում տեսանյութ է տարածվել, որը նկարահանվել է Հայաստանում Կարմիր գրքում գրանցված կենդանիների որսի եկած  օրտարերկյա որսորդների կողմից: Տեսանյութում որսորդ զբոսաշրջիկները ցույց են տալիս իրենց կողմից սպանված հայկական մուֆլոնին: Բնապահպանները և քաղաքացիական ակտիվիստները տարբեր սոցիալական ցանցերում քննարկումներ են սկսել  տեսանյութի շուրջ՝ իրավապահ մարմիններից պահանջելով ուսումնասիրել այն, գտնել և պատասխանատվության ենթարկել օտարերկրացիներին և նրանց աջակցած հայերին… Տեսանյութը քննարկվել է նաև անգլիալեզու reddit.com սոցիալական ցանցում ոչ միայն հայ, այլ նաև արտասահմանցի օգտատերերի կողմից: Քննարկման մասնակիցները մտահոգություն են հայտնում, որ կոռումպացված երկրում, ինչպիսին Հայաստանն է, դժվար է պայքարել օրենքի կատարման համար և նույնիսկ «սխալ օրենքերի» ընդունման դեմ: Նրանք դատապարտում են հազվագյուտ կենդանիների որսը, սակայն նշում, որ իրենք կոմպետենտ չեն, քանի որ չգիտեն՝ ինչ սկզբունքներով է Հայաստանում ոսի արտոնագիր տրվում:

Նշենք, որ տվյալ որսորդների այցը կազմակերպած ընկերությունը՝ The Hunting Consortium-ը, հանել է իր պաշտոնական կայքից և ֆեյսբուքյան էջից Հայաստանում իր մատուցած որսորդական ծառայությունների մասին տեղեկությունը, մասնավորապես, արդեն կատարված որսերի նկարները»:
Զարմանալի կլիներ օտարերկրացիների արձագանքը, եթե news.am-ը չհրապարակեր Հայաստանի թռչունների պահպանման միության (ASPB) նախագահ, ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի կենդանաբանության եւ  հիդրոէկոլոգիայի կենտրոնի ողնաշարավոր կենդանիների կենդանաբանության լաբորատորիայի վարիչ Մամիկոն Ղասաբյանի «ԷկոԼուր»-ի թղթակցին տված հարցազրույցը. «Թռչուններին, որոնց սպանում են մեր որսորդները, չի թույլատրվում կրակել: Դրա համար չի կարող տրված լինել որեւէ արտոնագիր:

Այդ, այսպես կոչված, որսորդները գաղափար անգամ չունեն, թե ինչ տեսք ունեն թռչունների տեսակները, որոնց նկատմամբ որսը թույլատրվում է:

Նրանց համար թե ձկնկուլը, թե փոքր սուզակը, բոլորը բադեր են։ Միայն մեկ օրվա ընթացքում մենք տեսանք, թե ինչպես սպանեցին փոքր ձկնկուլին, որը գրացված է Հայաստանի Կարմիր գրքում, սովորական հողմավար բազեին: Սովորական հողմավար բազեն մեծ օգուտ է բերում: Այս թռչունը կրծողներ է որսում: Մենք փորձում ենք պահպանել այս տեսակը, որպեսզի պաշտպանենք դաշտերը։ Իսկ երկնագույն ալկիոնին եւ մոխրագույն տառեխին նույնիսկ չվերցրեցին: Հասկանալի չէ, թե ինչու նրանց սպանեցին, պարզապես զվարճանքի՞ համար»:

ASBP-ի նախագահը կարծում է, որ որսորդության համար արտոնագիր տալուց առաջ հարկավոր է ստուգել որսորդների գիտելիքները: «Պետք է մինիմում գիտելիքներ ունենալ թռչունների տեսակների մասին, Հայաստանի բնության մասին, այն մասին, թե ինչ խնդիրներ կարող են առաջանալ այս կամ այն տեսակի կորստի դեպքում»:
Դժվար է ժխտել վերոնշյալ իրավիճակի առկայությունը, բայց պետք է նաև անդրադառնալ իրողության մյուս կողմին. արդյոք մենք՝ ինքներս կատարում ենք մեր բոլոր պարտականությունները: Ամեն ինչ սկսում է փոքրիկ քայլերից և մեզնից յուրաքանչյուրը պետք է պատասխանատվություն կրի իր բոլոր քայլերի համար: Եթե յուրաքանչյուր որսորդ մտածի հետագայի մասին, ապա ներկայիս իրավիճակը կրկնակի անգամ կփոխվի:
Պետք է հիշել, որ շատերը գնում են որսորդության կարիքից ելնելով և այդ պահին դժվար է հիշել վտանգված կենդանիների մասին: Այս անգամ էլ հանգում ենք նրան, որ խնդրի լուծումը գտնելու համար նախ պետք է բարելավել մարդկանց կենսամակարդակը: Վստահաբար դրանից հետո որսորդների քանակը կկրճատվի:
Երկրորդ կարևոր գործընթացը որսորդների համար ուսուցում ապահովելն է: Այդ ուսուցումը պետք է պարտադիր և հասանելի լինի բոլոր որսորդների համար: Այս ամենն իրականացնելուց հետո էլ մնում է հետևել օրենքներին,  որսորդական վկայական ստանալու ընթացակարգին և այդպիսով ստանալ ցանկալի արդյունքը:  
Կարճատև հաճույքի համար մենք պատրաստ ենք զահաբերել մի ամբողջ էկոհամակարգ, անգամ չպատկերացնելով, որ հետևանքներն ուղղակի կերպով կազդեն մեր կյանքի վրա: Ազդելով որևիցե կենդանատեսակի քանակի վար՝ մենք խաղտում ենք սննդային շղթան: Օրինակ, նապաստակների քանակի նվազման հետևանքով գայլերը սովի կմատնվեն և ստիպված կլինեն այլ վայրերում փնտրել կերակուր: Հենց այս պատճառով էլ գայլերը կարող են հայտնվել գյուղերում և մեծ վնասներ պատճառել:
Պետք է վերջապես հրաժարվենք «օրենքները խաղտելու համար են» մտածելակերպից, ոչ ոք արտոնյալ չլինի, ընդունենք օրենքներ, որ շահավետ կլինեն բոլոր կողմերի համար, և խաղտելու կարիք այլևս չլինի: Իսկ որսագողության արդյունքում ի հայտ եկած վնասները հատուցել հնարավոր չէ, ուղղակի հարկավոր է ՝ յուրաքանչյուր մեկը, ով որոշել է ապօրինի կերպով վնաս հասցնել բնության մասնիկներին, առաջին հերթին գիտակցի բնության կարևորությունը, քանի որ դրա կորուստը անդառնալի կլինի բոլորիս համար:Աղբյուրներ՝ 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9

Կրթահամալիր էր այցելել Հայկական Բնապահպանական Ճակատի անդամ  Լևոն Գալստյանը, ում հետ զրուցեցինք որսքագողության և առհասարակ բնապահպանության մասին: Ռադիոհաղորդումը կարող եք լսել այստեղ:

Հեղինակներ՝ Մարիամ Գևորգյան և Աննա Մաթևոսյան:

---

[1] Հայաստանի Հանրապետության օրենքը որսի և որսորդական տնտեսության վարման մասին.
Հոդված 17. Որսորդական վկայականը
Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գործում է լիազորված մարմնի հաստատած միասնական ձեւի որսորդական վկայական: Որսորդական վկայականը տրվում է լիազորված մարմնի կողմից որսորդական մինիմումի քննությունը հանձնած եւ օրենքով սահմանված կարգով ու չափով  պետական տուրք մուծած քաղաքացիներին:
Հոդված 18. Որսորդական մինիմումը
Որսորդական մինիմումը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը: Որսորդական մինիմումի քննությունը ընդունում է լիազորված մարմնի ստեղծած մասնագիտական հանձնաժողովը:

[2]«Որսի և որսորդական տնտեսության վարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենք.
Հոդված 28.1.
«Որսորդական ուղեգիրը Որսորդական ուղեգիրը տրվում է որսորդին լիազորված մարմնի կամ օգտատիրոջ կողմից եւ իրավունք է տալիս որսալ որոշակի տեսակների որսի կենդանիներ` համաձայն ուղեգրում նշված այցելության ժամկետների, որսահանդակների, որսատեսակների եւ յուրաքանչյուր որսատեսակի քանակի»։

[3]Կարմիր գրքում ցուցակագրված են կենդանական և բուսական աշխարհի վտանգված, վերացած, հազվագյուտ, անորոշ քանակով տեսակների մասին տեղեկություններ: