Ընթերցելով Պ. Բեդիրյանի
<< Բառերի խորհրդավոր աշխարհում>>-ը
Երկրագունդը
շրջապատված է …Կաթնեղենով
Պարզվում է, որ երկրագունդը շրջապատված
է… կաթնեղենով: Ինչպե՞ս: Եթե նայենք գալակիկա
բառի <<ներսը>>, կգտնենք հին հունարեն ղալա(=գալա) բառը, որը նշանակում է <<կաթ>>: Նրա սեռականը
կլինի ղալակտոս(=գալակտոս), որը հիմք է դարձել վերոհիշյալ գալակտիկա բառի համար:
<<Կաթ>> և <<գալակտիկա>>
բառերի միակ կապը կառող ենք տեսնել Արիստոտելի երկերում, որտեղ հին հունարեն ղալա(=գալա)
բառը <<կաթ>> նշանակությամբ օգտագործվում է նաև <<Ծիր կաթին>>
իմաստով:
<<Ծիր Կաթին>>-ը գրաբար
կազմություն է, բառացի նշանակում է <<կաթի ծիր՝ գիծ՝ երիզ = կաթնագույն գիծ՝
երիզ>>: Այսպիսի անուն համաստեղությանը
երևի տրվել է, այն պատճառով, որ այն մարդկանց կաթնագույն է թվացել:
Մկները մարդուն … ուժ են տալիս
Ստուգաբանները պարզել են, որ մկան բառն անմիջական կապ ունի մուկ(գրաբար մուկն) Հնդեվրոպական, այսինքն՝
բնիկ Հայկական արմատի հետ: Սրա սեռականն էր և է մկան, որը նաև առանձին բառի արժեք ուներ գրաբարում ու նշանակում էր
<<մեջք>>, << մեջքի ուռած մաս>>:
«Մուկ» > «մկան» իմաստային անցումը
կա ոչ միայն մեր լեզվում, այլև հին հունարենում՝ մոուս կամ մուու ասում են թե՛ մկանը, թե՛ մկաններին, լատիներենում՝ mus <<մուկ>>,
musculus <<1.
Մուկ, մկնիկ, 2. մկան>>, ռուսերենում՝ мышь <<մուկ>>- мышца
<<մկան>>, նաև мускул(ы)- <<մկան, մկանունք>> լատիներենից
փոխառված բառը: Այս բոլոր բառերի արմատները ցեղակից արմատներ են, այսինքն՝ գալիս են
Հնդեվրոպական հիմք լեզվից(այս պայմանական անվանումով են կոչում տասնյակ
հազարամյակներ առաջ գոյություն ունեցած այն ընդհանուր լեզուն, որից ճյուղավորվել են
Հնդեվրոպական լեզուները):
Սպասավոր է՝ պիտի սպասի
Սպասավոր բառացի նշանակում է
<<պաշտոն տանող, ծառայող, ծառա>>: Բառի արմատը սպասն է, որը ըստ Հ.Աճառյանի փոխ
է առնված պարսկերենից, ուր նույն իմաստն ունի:
Նույն հիմքն ունի նաև սպասել բառը: Բացի այդ ամենաանսպասելին այն է, որ այս նույն արմատն է ներկայացնում
սպաս(«թանապուր») բառը: Սա մի ժամանակ նշանակել
է ընդհանրապես <<ապուր>> իմաստը: Օրինակ ունեցել ենք ոսպասպաս-ոսպապուր
բառը:
Այս նույն արմատից շատ ավելի ուշ
կազմվել է նոր բառ՝ սպասք, որ նշանակում է <<ճաշ և այլն մատուցելու համար օգտագործվող
ամանեղենի հավաքական ամբողջություն>>:
Այսպիսով բառն իր նախնական իմաստից
այնքան է հեռանում, որ երկու <<ծայրակետերն>> իրար կողքի դնելիս չենք էլ
կարողանում հավատալ, որ դրանք նույն արմատն ունեն:
Մարդիկ
քայլում են … խողովակներով
Մարդիկ քայլում են խողովակների միջով: Ի՞նչ է սա նշանակում:
Նախ պետք է նշել, որ գրաբարն ունի
փողան բառը, որը նշանակում է <<փողոց.
Հրապարակ. Միջանցք>>: Ուրեմն փողոց
հին հայկական բառի արմատը փողն է, որի նախնական իմաստներն են՝ <<խողովակ>>,
<<կոկորդ>>, <<վիզ>>: Դա նշանակում է, որ փողոցը այլ բան չէ, քան տների շարքերի միջև
գտնվող խողովակաձև անցք: Բայց կարելի է և չգնալ նախնադար, այլ դիտարկել մերօրյա թունելը: Այս բառն անմիջական կապ ունի անգլերեն
tunnel բառի հետ,
որը նախապես նշանակել է <<խողովակ>>: Այսինքն դա նշանակում է, որ մարդկանց խողովակների միջով քայլելու մեջ ամենևին
էլ արտասովոր ոչինչ չկա:
Նորին մեծություն … ախոռապանը
Կիլիկյան Հայասանի թագավորության
շրջանում(1080-1375թթ.), Ռուբինյանների օրոք կար մի պաշտոն, որ կոչվում էր մարաջախտ (արևմտահայերենում այն այժմ էլ է
օգտագործվում. ասում են մարաջախտ Բաղրամյան):
Այն փոխ էին առել ֆրանսերեն maréchal բառից, որը հանգում էր Գերմանիայի ֆրանկյան լեզվի
marhskalk-ին կամ բարձր գերմաներենի maraahscalh-ին: Եթե նայենք վերջինի ստուգաբանությանը, ապա կիմանանք, որ marah նշանակում
է <<ձի>>, իսկ scalh <<ծառա>>: Հայերենի
մարշալ բառը նույն բանն է կրկնակի փոխառությամբ՝
այս անգամ ռուսերենի միջնորդությամբ: Դա նշանակում է, որ մարաջախտ կամ մարշալ ստուգաբանորեն
նշանակում է <<ձիու ծառա>>: Մինչև հիմա էլ ֆրանսերենում maréchal բառը
օգտագործվում է ոչ միայն <<մարշալ>>, այլև <<ձիաբույժ>> իմաստով:
Կիլիկիայի հայոց թագավոր Հեթում Ա-ի
օրոք բացի մարաջախտից կաին նաև սպարապետ և գունդստաբլ կոչումները:
Սպարապետ-ը պարսկերեն
բառ է, իսկ գունդստաբլը վերցրել են հին ֆրանսերենից՝ conestable և նոր ֆրանսերենից connétable բառից, որը առաջացել է <<գռեհիկ>>
լատիներեն comes stabuli բառակապակցությունից, որը նշանակում է <<ախոռապան, ախոռապետ…>>: Ֆրանսերենում այս բառերը նշանակում են բարձր զինվորական
պաշտոններ:
Ուրեմն տեսանք, որ մարաջախտ = մարշալ -ը , բառերի ստուգաբանության տեսակետից, ձիապանն էր, իսկ սպարապետ-գունդստաբլ-ը՝
ախոռապանը կամ ախոռապետը:
Եգիպտական
Աստվածը՝ կափարիչ
Հին հույներն իրենց դիցաբանության
մեջ ունեցել են Հերմես անունով աստված՝ Զևսի որդուն: Նա աստվածների սուրհանդակն էր,
լրատարը, ճարտասանության, մարմնամարզական մրցույթների, առևտրի հովանավորը և այլն: Բայց
հույները բացի նրանից Հերմես են կոչել նաև եգիպտական Թոթ՝ մի քանի գաղտնախոսությունների
ու խորհրդավոր գիտությունների, մասնավորապես ալքիմիայի արարիչ աստծուն: Նրանց երկուսին
տարբերելու համար վերջինիս կոչել են Հերմես Եռամեծար: Բացի նշվածից, նա նաև կարողանում
էր վարպետորեն խցանել-զմռսել սրվակների բերանը: Ահա սրա անունից կազմվել է հերմետիկ ածականը, որը սկզբում նշանակել է
<<Հերմեսի ուսմունքին վերաբերող>>, ապա փոխաբերաբար <<մոգական>>,
<<ալքիմիական>>: Եվ քանի որ ալքիմիական փորձերի ժամանակ հաճախ հարկավոր
է եղել խուլ փակված անոթների, ուր օդ կամ գազ չկարողանար թափանցել կամ չկարողանային
դուրս գալ- ուստի հերմետիկ բառը ստացել
է նաև <<Հերմեսի պես փակող>>, այսինքն՝ <<կատարելապես անթափանց վիճակում
>>իմաստը:
Այսպիսով Թոթ- Հերմեսի անունը ըստ
լեզվական օրենքի կամքով դարձավ
<<կափարիչ>>:
Քաղաքը մարդու մարմնի վրա
Արաբները հասնելով Շանհայից հարավ
գտնվող Չուանչժոու նավահանգստային քաղաք, սկսեցին այն անվանել զեյթունի, իսկ այնտեղից բերված կերպասն անվանեցին
աթլաս զեյթունի: Այն հասավ միչև Եվրոպա,
մինչև Իտալիա: Այստեղից արաբերեն զեյթունին
դարձավ սեթունի, ապա եվրոպական լեզուներով տարածվելուց հետո <<կերպարանափոխվեց>>
և դարձավ սաթին:
Եթե արաբերեն զեյթունին միայն <<միջնորդ>> էր
Չուանչժոու-ի ու սաթինի-ի միջև, ապա այս վերջին հոմանիշ աթլաս=ատլաս –ը Արևելքի լեզուներին փոխառվել է արաբերենից:
Կարևոր է, որ չշփոթենք աթլաս=ատլաս-ը՝ ատլաս-քարտեզի հետ:
Վերջաբան
Պարզվեց որ շատ բառեր և արտահայտություններ
կան հայերենում, որ օգտագործում են առանց խորապես հասկանալու դրանց իմաստը: Կարծում
եմ, որ իզուր չվատնեցի այն ժամանակը, որը հատկացրեցի այս արտահայտությունների մասին
տեղեեկանալու, դրանց անդրադառնալու համար: Հայերենը հտաքրքիր լեզու է, հետաքրքիր է
իր փոխքռություններով, բառիմաստներով և դրանց պատմական զարգացումով:
No comments:
Post a Comment