Նախագիծ 2

                         Վինձորների դինաստիա

                                                   Ներածություն

Նախագիծն այժմ Անգլիայում իշխող թագավորական ընտանիքի՝ Վինձորների վերաբերյալ է: Աշխատանքի նպատակն է ուսումնասիրել թագավորական ընտանիքի ծագումնաբանությունը, առանձին գահակալների քաղաքական դիրքորոշումները, գործունեությունը՝ իրենց իշխանության օրոք:

Աշխատանքը պատրաստելու ընթացքում հանդիպեցի հայալեզու աղբյուրների բացակայության, ինչպես նաև առհասարակ աղբյուրների պակասի խնդրին:

               Վինձորների դինաստիա, ծագումնաբանություն

Վինձորների դինաստիան ներկայումս Անգլիայում իշխող արքայատոհմն է:

Այն հանդիսանում է Սաքսեն- Կոբուրգ-Գոթական դինաստիայի ճյուղը (նաև Վետինների[1] դինաստիայի ճյուղը), որին պատկանել է Վիկտորիա թագուհու ամուսինը՝ արքայազն Ալբերտը(Վիկտորիա թագուհին եղել է Հանովերյան[2] դինաստիայից): Սաքսեն- Կոբուրգ- Գոթական դինաստիային պատկանող միակ թագավորը, ով նաև եղել է Մեծ Բրիտանիայի թագավոր, պաշտոնապես  համարվում է Էդուարդ VII(1901-1910 թթ.):

Ջորջ V-րդը 1917 թվականի հուլիսի 17-ին դինաստիայի գերմանական անունից(Սաքսեն- Կոբուրգ-Գոթեր) ազատվելու համար (կապված Առաջին Համաշխարհային պատերազմի հետ), այն անվանակոչեց <<Վինձոր>> , որը ծագում է բրիտանական Վինձոր պալատի (Բրիտանիայի միապետի գլխավոր նստավայրերից մեկը) անունից:   

Եթե նայենք ավանդական ծագումնաբանության տեսակետից, որում ժառանգական իրավունքը պատկանում է արական ճյուղին, ապա Վինձորների դինաստիան պետք է Եղիսաբեթ II թագուհիով ավարտվեր, արքայազն Չարլզը և նրա հետնորդները պետք է պատկանեին Օլդենբուրգի արքայական տան[3] Գլյուքսենբուրգյան ճյուղին, որից որ սերում էր Եղիսաբեթ II-ի ամուսինը՝ արքայազն Ֆիլլիպը(այս թագավորական տանն են պատկանել նաև ռուսական կայսր Պետրոս III-ը և նրա բոլոր հետնորդները՝ արական գծով): Բայց համաձայն 1952 թվականի հռչակագրի, ինչպես ռուսական կայսրերը իրենց կոչեցին Ռոմանովներ, այնպես էլ Չարլզը և իր հաջորդները շարունակում են կոչվել Վինձորներ:[4]

                                Ջորջ V(կառավարել է՝1910-1936թթ.)

Ջորջ V(Ջորջ  Ֆրեդերիկ Էռնեստ Ալբերտ)-ը ծնվել է 1865 թվականի հուլիսի 3-ին, Մալբորո Հաուսում[5](Լոնդոնում): Նրա ծնողներն էին Էդուարդ VII և Ալեքսանդրա Դատսկայան[6]: Ջորջ V-ը լինելով ընտանիքի երկրորդ զավակը, ստացել է զինվորական-ծովային կրթություն: Ավագ եղբոր՝ Ալբերտ Վիկտորի մահից հետո (1892թ. գրիպի էպիդեմիայից )Ջորջը դարձավ ճյուղի երկրորդ իրավահաջորդը: 1893թ.-ին Վիկտորիա թագուհին նրան շնորհեց Յորքի դուքսի կոչումը:

1893թ.-ի հուլիսին ամուսնացել է  բադեն-վյուրտեմբերգի արքայադստեր՝ Վիկտորիա Մարիա Տեկացու հետ, ով նշանված էր իր ավագ եղբոր հետ:

Վիկտորիա թագուհու մահից հետո՝ 1901թ.-ի հունվարին, որպես հետնորդ Ջորջը ստացելէ Կորնոուլի և Ռոտսեյի դուքսի կոչում: Իսկ Նույն թվականի նոյեմբերի 9-ին  հոր՝ Էդուարդ VII-ի  թագադրությունից հետո դարձավ Ուելսի արքայազն:

Էդուարդ VII-ի մահից հետո(1910թ. մայիսի 6)՝1911թ.- ի հուլիսի 22-ին  Ջորջ V-ը Վեստմիստրյան աբբայությունում թագադրվեց որպես երկրի թագավոր:

Նրա կառավարման տարիներին մեծ խնդիրներ առաջացան: Սկզբում Լորդերի պալատը մերժեց համայնքի առաջարկած բյուջեի վերաբերյալ ծրագիրը: Ի պատասխան դրա՝ համայնքը առաջադրեց օրինագիծ, ըստ որի Լորդերի պալատի իրավունքները պետք է սահամանափակվեին: Վարչապետ Հերբերտ Ասքվիտի պահանջին ընդառաջ թագավորը պարտավոր էր նպաստել օրինագծի ընդունմանը:

Ավելի ուշ ևս մի խնդիր ծագեց, այս անգամ Իռլանդիայի ինքնիշխանության  վերաբերյալ: Ապստամբությունից խուսափելու համար թագավորը 1914թ.-ին հրավիրեց բոլոր կուսակցություների ներկայացուցիչներին հարցը քննարկելու, բայց ոչ մի որոշում չընդունվեց: Անգլա-Իռլանդական պայմանգիրը կնքվեց 1921թ.-ին:

Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Ջորջ V-ը հրաժարվեց բոլոր գերմանական տիտղոսներից՝ տրված իրեն և իր ընտանիքին, իսկ գերմանական Սաքսեն- Կոբուրգ- Գոթական տոհմանունից ազատվելու համար այն փոխաարինեց <<Վինձոր>>-ով:

1923-1929թթ. տնտեսական ճգնաժամի և կուսակցական մեծամասնության բացակայության պայմաններում (1924թ.) թագավորը ստիպված էր վարչապետ՝Պահպանողական կուսակցության անդամ, Բալդուինի փոխարեն վարչապետ նշանակել Լեյբորիստ Մակդոնալդին: Վերջինիս թեկնածությունը թագավորը 1931թ.-ին առաջադրում է կուսակցությունների կոալիցիոն իշխանության գլխավորի պաշտոնի համար:

1931թ.-ին ընդունվեց Վեստմիստրյան կանոնադրությունը, որը կարգավորում էր Մեծ Բրիտանիայի և նրա գերիշխանությունը ընդունող պետությունների հարաբերությունները, ստեղծվեց <<Ազգերի համագործակցություն>>-ը և Ջորջ V-ը դարձավ այդ բոլոր պետությունների թագավոր:

Ջորջ V-ը մահացավ 1936թ. հուվարի 20-ին՝ թոքերի հիվանդությունից[7]:

         Էդուարդ VIII(կառավարել է՝1936 հունվար 10- դեկտեմբերի 11)

Էդուարդ VIII-ը ( Էդուարդ Ալբերտ  Ջորջ Էնդրյու Պատրիկ Դեիվիդ) ծնվել է 1894թ.-ի հուլիսի 23-ին Ուայթ-Լոջում՝ Սուրեյու: Նա Վիկտորիա թագուհու ավագ ծոռն է:

1910թ. մայիսի 6-ին պապի՝ Էդուարդ VII-ի մահից հետո 15 ամյա արքայազնը մեխանիկորեն դարձավ գահաժառանգ, իսկ նույն թվականի հունիսի 2-ին հայրը՝ Ջորջ V-ը, շնորհեց  <<Ուելսի արքայազն>> տիտղոսը:

Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ծառայել է բանակում, մասնակցել է պատերազմին: 1916թ.-ի մայիսի 16-ին ռուսական կայսեր՝ Նիկոլայ II-ի կողմից պարգևատրվել է սբ.Գեորգիի շքանշանով:

1936թ.-ի հունվարի 20-ին՝ Ջորջ V-ի մահից հետո Ուելսի արքայազն Էդուարդը դառնում է Անգլիայի, Իռլանդիայի և <<Համագործակցության>> երկրների թագավորը, Հնդկաստանի կայսրը:

Էդուարդը իր կառավարման ընթացքում հստակ կողմնորոշումներ ուներ՝ դեմ էր Գերմանիայի ներքին գործերին խառնվելուն, պաշտպանում էր Մուսոլինիին՝ Եթովպիայի դեմ ցուցաբերած ագրեսիայում, կոնֆլիկտների մեջ էր մտնում իշխանության հետ՝ քաղաքական հարցերի շուրջ:

Ըստ անգլիական եկեղեցու Էդուարդը  լինելով Անգլիայի թագավորը և անգլիական եկեղեցու գլուխը, չէր կարող ամուսնանալ բաժանված կնոջ հետ: Չնայած այս փաստին, նա ցանկանում էր ամուսնանալ Ուոլիս Սիմսոնի հետ, ով նախկինում ամուսնացած էր եղել:

Իշխանությունը և <<Համագործակցության>> երկրները՝  բացի Իռլանդիայից, դեմ էին նրա այդ որոշմանը: Նրանք պահանջում էին Էդուարդից ընտրություն կատարել:

Էդուարդը չցանկանալով երկրում ճգնաժամ առաջացնել , որոշեց հրաժարվել գահից և ամուսնանալ իր սիրելի կնոջ հետ: Նա 1936թ.-ի դեկտեմբերի 10-ին իր ամրոցում, երեք եղբայրների ներկայությամբ ստորագրեց գահից հրաժարվելու մասին փաստաթուղթը: Հաջորդ օրը նա տվեց իր համաձայնությունը, որպեսզի փաստաթուղթը հրապարակվի բոլոր այն երկրներում, որոնք ընդունում են Անգիայի գերիշխանությունը, բացի Իռլանդիայից, որը չէր ցանկացել նման դեպքում խորհրդարան հրավիրել: Իռլանդիան միայն դեկտեմբերի 12-ին ընդունեց այս որոշումը՝ Անգլիայից 24 ժամ անց:

Էդուարդ VIII-ի հրաժարականից հետո, ըստ հերթականության թագավոր դարձավ Յորքի դուքս Ալբերտ Ջորջը, իսկ նրա աղջիկը՝ արքայդուստր Եղիսաբեթը դարձավ թագաժառանգ:

Ջորջ VI-ը Էդուարդին շնորհեց <<Վինձորյան դուքս>> կոչումը, որին միայն նա է արժանացել: Նա նաև նշանակվել է Բահմյան կղզիների նահանգապետ:

Էդուարդը իր կնոջ հետ եղել է Գերմանիայում, հանդիպել Հիտլերի և այլ քազաքական գործիչների հետ: Նախկին թագավորը կարծում էր, որ պատմականորեն Ռեինայի[8] շրջանը պատկանում է գերմանիային:

Նա մահացավ 1972թվականի մայիսի 28-ին:

                              Ջորջ VI(կառավարել է՝1936-1952թթ.)

Ջորջ VI-ը( Ալբերտ Ֆրեդերիկ Արթուր Ջորջը) ծնվել է 1895թ.-ի դեկտեմբերի 14-ին, Յորք ամառանոցում: Նա Ջորջ V-ի և նրա կնոջ՝ Մարիայի որդին է: Համեստ և ամաչկոտ անձնավորություն էր, որը գուցե կապված էր նաև իր կակազելու հետ:

Կրթությունը ստացել է Օսբորնում և Դորտմուտում գտնվող թագավորական ռազմածովային ուսումնարանում: Մասնակցել է Յուտլանդիայի ճակատամարտին: Այնուհետև հիվանդության պատճառով տեղափոխվում է ծովային ավաիացիա: Պատերազմից հետո՝ 1919թ.-ի ընթացքում, Քեմբրիջի համալսարանի քոլեջում ուսումնասիրել է պատմություն և էկոնոմիկա:

1920թ.-ի հուլիսի դարձել է Յորքի դուքս: 1923թ.-ի ապրիլի 26-ին ամուսնացել է օրիորդ Եղիսաբեթ Բոուս- Լայնի հետ: Ունեցել է երկու դուստր՝ Եղիսաբեթ Ալեքսանդրան(Եղիսաբեթ II) և արքայադուստր Մարգարեթ Ռոզը:

Եղբոր՝ Էդուարդ VIII-ի հրաժարականից հետո, նա 1936թ.-ի դեկտեմբերի 11-ին դարձավ թագավոր: Թագադրվեց 1937թ.-ի մայիսի 12-ին՝ այն օրը, երբ պետք է Էդուարդ VIII-ը թագադրվեր: Մի քանի օր անց Իռլանդիայի անկախ պետության պառլամենտն օրենք ընդունեց, ըստ որի Իռլանդիայի տարածքում համարիա ամբողջությամբ սահմանափակվում էր թագավորի իրավունքները:

Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմի նախօրեին թագավորը բազմիցս ցանկացել է դիմել Հիտլերին <<հանգստացնող>> նամակով, սակայն վարչապետ Չեմբերլենը կարծում էր, որ իր դիվանագիտությունը բավական էր: 1940թ.-ի մայիսին ձևավորվեց նոր իշխանություն, որի վարչապետը Ու. Չերչիլն էր:

1939թ.-ի դեկտեմբերին  թագավորն եղավ Ֆրանսիայում տեղակայված բրիտանական զորքերի մոտ, իսկ 1943թ.-ի հուլիսին ինքնաթիռով հետևում էր Հյուսիսային Աֆրիկայում գտնվող դաշնակիցների զորքերին: Նա նաև եղել է Ալժիրում, Տրիպոլում , Մալթայում և այլուր:

1940թ.-ին միապետի նստավայրը նունպես գնդակոծվում էր: Այդ տարվա սեպտեմբերի 12-ին ռումբն ընկավ Բուկինգեմիան պալատից 20 մետր հեռավորության վրա: Չնայած այս ամենին թագավոր մտադի չէր լքել երկիրը, այլ ընդհակառակը՝ պատրաստ էր անհրաժեշտության դեպքում մասնակցել պայքարին:

1945թ.-ին, երբ երկրի վարչապետ դարձավ Կ.Էտլին, թագավորը մեծ ադեցություն ունեցավ իշխանության վրա: Դա արտահայտվում է նրանով, որ արտաքին գործերի նախարար նշանակվեց Է.Բեվինը, ով հայտնի էր իր հակասոցիալիստական հայացքներով: Պետք է նշել, որ Ջորջ VI-ը դեմ էր արդյունաբերության համատարած ազգայնացմանը, որը առաջացել էր լեյբորիստների ժամանակով:

 Ջորջ VI-ի կառավարման տարները նշանավորվում են Բրիտանական կայսրության անկման և Ազգերի Համագործակցության ստեղծումով:

1948թ.-ին լիակատար անկախություն ստացավ Հնդկաստանը, իսկ 1949թ.-ին՝ Իռլանդիան: Ջորջը շատ դժգոհ էր այս երևույթից:

1951թ.-ին Չերչիլը, ում անվերապահորեն վստահում էր թագավորը, կրկին վերադարձավ իշխանություն:

 Ջորջ VI-ը մահացավ 1952թ.-ի փետրվարի 6-ին թոքի քաղցկեղից:

                              Եղիսաբեթ II(կառավարում է ՝1952թ.-ից)

Եղիսաբեթ II-ը(Եղիսաբեթ Ալեքսանդրա Մերին) ծնվել է 1926թ.-ի ապրիլի 26-ին, Լոնդոնում: Նա Ջորջ VI-ի և Եղիսաբեթ Բոուս Լայնի ավագ դուստրն է:

Կրթությունը ստացել է տան պայմաններում, ուսումնասիրել է՝ Սահմանադրության պատմություն, իրավագիտություն, կրոն, արվեստ և ինքնուրույն սովորել է Ֆրանսերեն:

Եղիսաբեթ II-ը ծննդյան օրից եղել է Յորքի արքայադուստր և ճյուղում երրորդը՝ իր հորեղբոր՝ Էդուարդ VIII-ից և իր հորից՝ Ջորջ VI-ից հետո: Էդուարդ VIII-ն էր, որ պետք է ժառանգեր գահը, և նրա երեխաները պետք է լինեին թագաժառանգներ, հետևաբար Եղիսաբեթ II-ը չէր համարվում գահի իրական թեկնածու: Սակայն Էդուարդ VIII-ը հրաժարվեց գահից և Ջորջ VI-ը դարձավ թագավոր,և այդ պատճառով Եղիսաբեթ II-ը ինքնաբերաբար դարձավ թագաժառանգ, որպես ընտանիքի ավագ երեխա: Եթե Ջորջ VI-ի ընտանիքում ծնվեր արու զավակ, ապա հենց նա կհաջորդեր հորը:

Եղիսաբեթը 13 տարեկան էր, երբ սկսվեց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը(1939- 1945 թթ.): 1944թ.-ին նա դարձավ հինգ <<պետական խորհրդատուներ[9]>>-ից մեկը: 1945թ.-ի փետրվարին, Եղիսաբեթ II-ը <<Տարածքային օժանդակ ծառայության>> կանանց ինքնապաշտպանական ջոկատում վերապատրաստվում է, որպես շտապ օգնության ավտոմեքենայի մեխանիկ-վարորդ և ստանում լեյտենանտի կոչում:

1947թ.-ին 21-ամյա Եղիսաբեթ II-ը դարձավ  26-ամյա Ֆիլիպ Մոունթբեթթենի՝ բրիտանական նավատորմի սպայի, հունական և դանիական թագավորական ընտանիքների անդամի, Վիկտորիա թագուհու ծոռան կինը: 1948թ.-ին ծնվեց նրանց առաջնեկը՝ արքայազն Չարլզը, իսկ 1950թ.-ի օգոստոսի 15-ին՝ արքայադուստր Աննան:

Հոր՝ Ջորջ VI-ի, մահից հետո(1952թ.-ի փետրվարի 6) Եղիսաբեթ II-ը հռչակվեց թագուհի: Նրա թագադրությունը տեղի ունեցավ 1953թ.-ի հունիսի 2-ին,Վեստմիստրյան աբբայությունում: Այս թագադրությունը առաջինն էր, որ ցուցադրվեց հեռուստատեսությամբ:

1952թ.-ին թագուհին հրապարակեց հռչակագիր, ըստ որի Չարլզը և իր հետնորդները պատկանում են Վինձորների արքայատոհմին:

1953-1954թթ.-ին թագուհին այցելեց <<Համագործակցության>> անդամ երկրներ, բրիտանական գաղութեր և այլ երկրներ:

1957թ.-ին վարչապետ՝ պարոն Էնթնի Իդենը, հրաժարվեց պաշտոնից, և թագուհին Չերչիլի հետ խորհրդակցելուց հետո վարչապետ նշանակեց Պահպանողական կուսակցության անդամ, 63-ամյա Հարոլդ Մակմիլանին: 

1960թ.-ին ծնվեց թագուհու երկրորդ որդին՝ արքայազն Էնդրյուն, իսկ 1964թ.-ին՝ արքայազն Էդուարդը:

1963թ.-ին՝ վարչապետ Մակմիլանի հրաժարականից հետո, Ելիզբեթա II-ը վարչապետ նշանակեց Ալեքսանդր Դուգլաս- Հյումանին:

1947թ.-ի քաղաքական ճգնաժամ էր հասունանում: Խորհրդարանի ընտրություններից հետո չնայած նրան, որ չկար կուսակցական մեծամասնություն, վարչապետը լեյբորիստների առաջնորդ Հարոլդ Վիլսոնն էր:

1981թ.-ին արքայազն Չարլզը ամուսնացավ Դիաննա Սփենսերի հետ:

1982թ.-ին Կանադայի Սահմանադրության փոփոխության հետևանքով, չնայած որ բրիտանական պառլամենտը կորցրեց իր դերը Կանադայում, այնուամենայնիվ թագուհին պահպանեց իր դերը Կանադայում:

1992թ.-ը սարսափելի տարի էր թագավորական ընտանիքի համար: Այդ տարի թագուհու երկու երեխաները՝ Աննան և Էնդրյուն, ամուսնալուծվում են, Վինձորյան պալատը հրդեհվում է:

1996թ.-ին արքայազն Չարլզը և Դիաննա Սփենսերն ամուսնալուվում են, իսկ 1997թ.-ին Փարիզում՝ավտովթարից մահանում է Դիաննան: Այդ փաստի վերաբերյալ թագուհու լռությունը պատճառ է դառնում մարդկանց քննադատական հայացքների ձևավորմանը:

2011թ.-ին թագուհու թոռը՝ արքայազն Չարլզի ավագ որդին՝ արքայազն Ուիլյամը ամուսնացավ Քեթրին Միդլտոնի հետ, իսկ ավելի ուշ ծնվեց նրա առաջնեկը՝ արքայազն Ջորջը:

Այսպիսով ԵղիսաբեթII-ի օրոք ավարտվեց ապագաղութացման պատմական ընթացքը, բրիտանական կայսրությունը վերափոխվեց <<Ազգերի Համագործակցության>>:

Այժմ Եղիսաբեթ II-ը հանդիսանում է Մեծ Բրիտանիայի և 15 անկախ պետությունների թագուհին, ինչպես նաև հանդիսանում է<<Ազգերի Համագործակցության>>, անգլիական եկեղեցու գլուխը և բրիտանական բանակի գերագույն հրամանատարը:

                                            Եզրակացություն

Նյութի ուսումնասիրությունից պարզ դարձավ, որ թագավորը կամ թագուհին իրականում ոչ մի էական դեր չեն խաղում Անգլիայի քաղաքական կյանքում: Նրանք պարզապես փորձում են ամեն գնով պահպանել իրենց թագավորական ազգանունը և հարգանքը անգլիացի ժողովրդի շրջանում և առհասարակ աշխարհում: Որպես տվյալ փաստի ապացույց  կարելի է դիտարկել ՋորջV-ի արարքը քաղաքական կոնկրետ իրավիճակում: Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, երբ աշխարհը պայքարում էր Գերմանիայի դեմ, Ջորջ V-ը հրաժարվելով Գերմանական ազգանունից և դրա հետ կապված ամեն ինչից՝ գտավ լավագույն ուղին պահպանելու իր և իր ընտանիքի համբավը:

Աղբյուր՝ Վիքիպեդիա ազատ հանրագիտարան

---

[1] Գերմանական թագավորական, իշխանական տուն: Այժմ ներկայացնում է Մեծ Բրիտանիայում իշխող Վիձորների դինաստիան և Բելգիայի թագավորների Սաքսեն-Կոբուրգ-Գոթական դինաստիան:

[2] Մեծ Բրիտանիայի թագավորական դինաստիա(1714-1901թթ.):

[3] Գերմանական ծագմամբ  թագավորական դինաստիա, որի ճյուղերը թագավորել են Եվրոպայի տարբեր երկրկրներում:

[4] Այս իրավունքը նրանց տրվում է 1952թ. Եղիսաբեթ II-ի կողմից հրապարակված հռչակագրի համաձայն:

1917թ.  հռչակագրով Վինձորների արքայական տան անդամներ էին համարվում Վիկտորիա թագուհու և արքայազն Ալբերտի հետնորդները՝ արական գծով: Սակայն այժմ, ըստ 1952թ. հռչակագրի, Եղիսաբեթ II-ի հաջորդները, չնայած որ չեն համարվում Վիկտորիա թագուհու և արքայազն Ալբերտի հետնորդները՝արական գծով, այնուամենայնիվ շարունակում են պատկանել Վինձորների արքայական տանը:

[5] Առանձնատուն Պելլ-Մելլում, կառուցված XVIII դարում՝ Ռենամի հոր և որդու կողմից Սարա Չերչլի համար:

[6] Նա Մարիա Ֆեոդորովայի՝ռուսական Ալեքսանդր III կայսրի կնոջ և  ռուսական վերջին կայսրի՝ Նիկոլայ II-ի մոր հարազատ քույրն էր: Նրանք Դանիայի թագավոր Քրիստիան IX և Լուիզա թագուհու դոստրերն են:

[7] 50 տարի անց պարզվեց, որ թագավորի անձնական բժիշկ՝ Բերտրան Դոուսոնը, կատարել է էֆթանազիա:

[8] Ապառազմականացված գոտի Ռեին գետի ափին:

[9] Մարդիկ, ովքեր իրավունք ունեին կատարել թագավորի պարտականությունները՝ նրա բացակայության կամ անաշխատունակության դեպքում: